HERDENKINGS-ALBUM.

recht hartelijk. De Koningin en de Prins staan er te voeten uit op afgebeeld. De Boschstraat is wat stijfjes en schraal in haar feestpak, maar de goede wil mag voor de daad worden genomen. Op de Veemarkt is een groot perk, versierd met bloemen en hooge gewassen. Vooraan, in een bed van mos, vormen witte bloemekens een „Hulde van de Veemarkt.” In de Veemarktstraat worden de palen dikker en is er wat ruimer gebruik gemaakt van groen dan in de Boschstraat. Bij de Groote Sociëteit alweder een eerepoort, die vooral vanavond, als allerwege in de stad de illuminatie brandt — een schoon effect zal maken. Maar de Groote Markt eindelijk is wel het mooist. Deze versiering is zeer netjes uitgevoerd. De guirlandes worden hier opgehouden door gekleurde masten, die bloemkorven en wapenschilden dragen, heel de markt rond. In 't midden — om de muziektent — is een fraaie tuin aangelegd, voor het stadhuis alweder een perk, en boven de hardsteenen stoep is een zwaar blauw-fluweelen

baldakijn aangebracht. Het huis van den burgemeester is met roode draperieën versierd en boven het balkon van een der Sociëteiten is een oranjedak gespannen. Zoo zijn er meer versieringen, die de moeite waard zijn om bekeken te worden, bijv, in de Ridderstraat, die overspannen is met transparante velums en op den Haagdijk, waar nog een aardige eerepoort staat en de buurtbewoners ook langs de huizen het groen deden golven; terwijl eveneens de Leuvenaarstraat met hare zijstraten heel aardig door de bewoners waren versierd.
        Onvermeld mag zeer zeker niet blijven de fraaie Vaas in het Valkenberg, door onzen bekwamen opzichter der beplantingen den Heer H. C. Waals ontworpen en uitgevoerd ter eere van deze gelegenheid, hiermede

dezelfde stof. Zij zag er zeer opgewekt en gezond uit. De Prins was in generaals-unifonn. Het gevolg bestond uit: baronnesse van Har­denbroek, grootmeesteresse; baronnesse Schimmelpeu- ninck van der Oye, hofdame; Jonkvrouwe van Haersma de With, hofdame; luit.generaal graaf Du Monceau, chef mili­taire huis; baron Sirtema van Grovestins, grootmeester; baron Bentinck, opperstalmeester, jhr. Snoeck, kamer-

het grijs van het door de eeuwen verweerd gesteente, heel duidelijk een groote oranje W. en H. uitkomen! Vele winkeliers plaatsten de beeltenis van het Koninklijk Echtpaar in de uitstalkasten. De caféhouders, die hel geluk hebben een pand aan den intochtsweg te bezitten, heten binnenshuis stevige tribunes timmeren, en maken met de plaatsenverhuring aardige zaken. Alles is dus gereed voor de ontvangst. Te 11 uur 55 stoomde de Koninklijke trein het station van den Staatsspoorweg binnen. Hare Majesteit was gekleed in gris-perle costuum van gebloemde zijde met hoed en parasol van

Heer i. b. d.; jhr. van den Bosch, kamerheer; jhr. van Geen, particulier secretaris; kapitein graaf Du Monceau, adjudant en 1e-luit. baron van Heemstra, ordonnance officier.
     Z. K. H. de Prins was vergezeld door zijn adjudant jhr. von Múhlen.
     Op bet perron waren ter begroeting aanwezig het hoofd der gemeente, de heer Ed. Guljé en de commissaris der Koningin in Noordbrabant, baron van Voorst tot Voorst.

adat H. M. de eere-compagnie der schutterij met vaandel en muziek, onder bevel van kapitein G. J. H. Blaeser, geïnspecteerd had, begaven de hooge bezoekers zich in een der wachtkamers, waar aan het Koninklijk echtpaar werden voorgesteld de Wethouders, de heeren A. P. Scheltus en W. G. H. Rombouts; de Gemeente-Secretaris, de heer A. R. Vermeulen; de majoor-commandant der dd. Schutterij, de heer L. Kamerling, de vice-president der arrondissement-rechtbank -Jhr. Mr. A. .J. J. van Sasse van IJsselt (de president, Mr. A. M. Sassen was door ongesteldheid verhinderd); de officier van justitie Mr. C. L. M. E. J. E. baron Speyart van Woerden, benevens de generaal-majoor, commandant van de 3de divisie, generaal Campbell; de commandant, der 3e Militaire afdeeling Generaal Vaillant, de plaatselijke commandant van Breda, kolonel Nauta Pieter, alien met hunne adjudanten.
        Jongejuffrouw M. C. F. M. van Dam, dochtertje­

als bruggenhout. geweren, kanonnen, richtvlaggen, pioniergereedschappen enz. Bovenaan links prijkte ter linkerzijde een groote W. gevormd door sabels, en rechts was uit bijlen een H saamgesteld.

Over het buitenplein van de Academie reden H. M. en Z. K. H. met hun gevolg naar het achterterrein, waar het corps cadetten stond opgesteld, onder commando van den eersten officier, majoor H. Kemper.
    De geweren waren eerbiedig gepresenteerd en de tamboers sloegen het Wilhelmus, toen de Koningin en de Prins op de hier gebouwde tribune plaats namen, en gecomplimenteerd werden door den gouverneur der Academie, den generaal- majoor F. H. A. Sabron, adjudant in buitengewonen dienst van Hare Majesteit.
     Daarna werd het personeel officieren en burgerambtenaren, die op één gelid nevens de tribune waren opgesteld, aan de Koningin voorgesteld door den gouverneur, en aan den Prins door den majoor der infanterie P. D. Buijze, hoofd van onderwijs. Vergezeld van de militaire leden

der hofhouding, begaven de vorstelijke bezoekers zich daarop naar het cadettencorps, dat de geweren weder had gepresenteerd; het vaandel, geschenk van Bredasche burgers bij het 75-jarig bestaan der Academie, salueerde en de stafmuziek van het (6e regement infanterie speelde het Wilhelmus.
     Na de revue werden, terwijl de ban geopend was, verschillende onderscheidingen eigenhandig door H. M. uitgereikt. Dit was een plechtig moment. Opeens werd het heel stil op het groote gladde grasveld: men zag dat er iets bijzonders gebeuren ging, de muziek zweeg en alleen het gebeier van de groote-kerk-klokken vervulde de lucht. Duidelijk verstaanbaar voor de talrijke dames en heeren links en rechts van de koninklijke tribune, werden toen de volgende onderscheidingen en namen opgelezen: officiers-

kruis Oranje Nassau aan: den kolonel van Hasselt, commandant van het 3e regiment veldartillerie, den gep. kolonel der infanterie Van der Heide en den luit.-koL der infanterie Makking. Het ridderkruis Oranje Nassau aan de volgende officieren der Academie: officier van gezondheid le klasse Bartolotti Rynders, kapt, der artillerie, Van der Voort-Maarschalk, kapitein der infanterie

in onberispelijke paradepas en goede houding, Majoor Kemper voerde het commando kranig op zijn fraai paard zittend. Bij het verlaten van het veld had de Koningin de lieve attentie

had de Koningin de lieve attentie om even den gep. officier, van gezondheid O.I. leger J. C. P. Kats aan te spreken, die in een rolwagentje, als gedwongen invalide, het militaire schouwspel had gadegeslagen. In het hoofdgebouw werd het déjeuner gebruikt, aangeboden door heeren officieren en burgerambtenaren der Academie. Behalve de leden der hofhouding zaten o.a. nog als gasten aan: de Commissaris der Koningin, de bevelhebber in de 3e militaire afdeeling, de burgemeester van Breda, de plaatselijke commandant, de commandant van het eere-escorte veld-artillerie, dat den koninklijken stoet door de stad vergezelde, kapitein A. de Mandt, en de cadetten-sergeants M. Wins en A. R. F. van der Mark, respectievelijk oudste van het corpsen vaandeldrager —als vertegenwoordigers van het corps.

Gedurende het déjeuner voerde de stafmuziek van het 6e regiment infanterie buiten eenige nummers uit. De tafel was rijk met bloemen versierd, zag er in een woord keurig uit en de zaal leverde een magnifieke aanblik. Voor de tafel- en zaalversiering was door den Heer van Glabbeek, bloemist op uitstekende wijze zorg gedragen. Na het tweede gerecht sprak de gouverneur der Koninklijke Militate Academie, generaal-majoor F. H. A. Sabron, de Koningin en den Prins als volgt toe:

egroet, Gij, Eed'le Vrouwe, Gy, Dierbre Koningin; Gegroet met liefde en trouwe, Met vreugde en fleren Zin. Gegroet in deze stonden, G|j, Prins van Nederland, Met 't Vorstenhuis verbonden In éénen liefdeband. Der eeuwenglans Vlocht U een krans U, Neerlauds Koningin! Naar 't grijs verleên Voert 't heden heen, Naar 's Lands roemvol begin. In ons gewest Werd 't eerst gevest Oranje-Nassau’s vaan. Haar krone steunt, Haar trone leunt Üp eeuwenoud bestaan.

Gegroet, Gij, Eed'le Vrouwe,
Door zonen van Breda;
Zij slaan met liefde en trouwe
Uw heilvol leven ga.
De Algoede ombloeme Uw wegen
Met al zijn Vadermacht;
Hij schenke U ruimen Zegen
En biede U steun en kracht!

Weest WELKOM, Koninginne,
Vorstin en Prins, tezaam;
Wjj streng'len, blij van zinne,
Een krans om beider naam,
Leeft lang, met welgevallen,
Met 't Volk in één verband,
Leeft lang, tot roem van allen,
Tot heil van 't Vaderland!

    Toen de laatste klanken waren weggestorven, nam Baron Van Keppel het woord.
        Majesteit!
        Koningklijke Hoogheid!
    Daartoe uitgenoodigd door de commissie tot de herdenking van. het 500-jarig bestaan van het Doorluchtig Vorstenhuis van Nassau-Oranje als Heeren en Baronnen van Breda, betuig ik allereerst aan Uwe Majesteit en Uwe Koninklijke Hoogheid mijnen eerbiedigen dank voor de hooge eer die mij te beurt valt een kort woord ter Inleiding te mogen spreken.
    Dat dan mijn eerste woord, een woord van welkom zij aan Uwe Majesteit, Neerlands geëerbiedigde Koningin, die zoozeer mede leeft met Uw volk, dat U door Uwe Hooge tegenwoordigheid ons dezen dag wilt stempelen tot een onvergetelijken feestdag, tot een dag van groote beteekenis voor Stad en lande van Breda.
    Een hartelijk welkom, duizend malen welkom, mag ik Uwe Majesteit en Uwe Koninklijke Hoogheid, Prins der Nederlanden, toeroepen uit naam van allen,

die uit de Baronie en van elders naar hier zijn opgekomen om U te huldigen en te begroeten, maar inzonderheid uit naam der commissie, die de oprichting van dit gedenkteeken heeft ter hand genomen en die haar pogen thans bekroond mag zien met dit onwaardeer bewjjs van Uwe vorstelijke gunst.
        Niet hot minst echter hartelijk welkom uit naam der ingezetenen van Breda's oude veste, de stad van Uw voorgeslacht, die trots er op is de bakermat te zijn van ons geliefd Koningshuis.

        Ook tot U, hoogwaardigheidsbekleederes in Staat of Gewest, Heeren Burgemeesters der Baronie-gemeenten en verdere autoriteiten een woord van welkom en van dank voor uwe tegenwoordigheid aan deze plaats, waar wij door woord en beeld gedachtenis willen vieren van al hetgeen het doorluchtig Vorstenhuis van Nassau-Oranjo v|jf eeuwen lang voor ons is geweest.
        De Nederlandsche historiebladen, doch vooral ook de geschiedenis van Stad en Lande van Breda vermelden het immers, hoe op 24 Augustus 1404. een telg uit een der oudste en meest vermaarde dynastién van Europa, Graaf Engebrecht van Nassau, aan de zijde van zijn jeugdige gemalin Johanna van Polanen, Erfvrouwe dezer landen. zjjn "blijde incomste" deed binnen de poorte Breda, waar zij door de ingezetenen als Heer en Vrouwe werden gehuldigd.
        Merkwaardig on belangrijk feit! Vijf volle eeuwen reeds geleden, doch dat van zoo groote beteekenis is geworden voor onze stad, ja voor het geheele land!
         De eerste Nassau in deze landen geëerd en gevestigd in onze stad en Baronie, voortaan de zetel van zijn geslacht'. Hij de stamvader niet alleen van den tak Nassau-Breda maar daardoor ook van ons latere Koningshuis.
        Vijfhonderd jaren lang heeft de klimmende leeuw van Nassau zich gehandhaafd in het bestuur des lands, maar wat meer zegt, ook in de harten der ingezetenen, zoodat do oude wapenspreuk "Je Maintiendrai Nassau" ten volle is bewaarheid en een zegen geworden voor ons volk.
        Maar bovenal geldt dat voor Breda dat zoo lange jaren de bijzondere bezitting is gebleven van het Edele Nassausche Huis, dat in opvolgende geslachten de zetel was van hun bestuur en waar ginds in onze schoone kerk hun

gebeente rust te midden van hunne trouwe landzaten.
    Van toen af is de band gelegd die Vorst on Volk to samen bindt, een band die nimmer verbroken werd.
    Telkens wend die band vernieuwd, telkenmale versterkt en bekrachtigd.
    Achttien Heeren uit dit stamhuis zag Breda in den loop der tijden binnen zijne muren en allen, behalve de zoo vroegtijdig en zoo jammerlijk omgekomen Prins Johan Willem Friso, werden hier gehuldigd en plechtig werd hun hou en trouw beloofd.
    Moet ik ze U noemen, die Baander Heeren van Breda, wier namen wij wel deden beitelen op dit gedenkteeken. doch voor wie reeds eerezuilen werden opgericht in onze harten van onze vroegste jeugd af aan: wier groote daden voor land en vrijheid wij bewonderd hebben en wier voorbeeld, al de eeuwen door, de besten van ons goslacht hoeft aangemoedigd om hun spoor to volgen,
     Gij eischt voorzeker niet van mij dat ik U in deze weinige oogenblikken de talrijke voorrechten en weldaden zal opsommen. die vooral Breda ontvangen mocht van zj|ne graven Engelbrecht I en II, noch dat ik U uitvoerig herinneren zal aan graaf Hendrik van Nassau en diens zoon Reinier, den eersten Oranje Prins in

deze landen die onder anderen door den bouw van het nieuwe kasteel, thans nog van zooveel waarde voor Breda, ook onze stad in eer en aanzien deden stijgen. Of behoef ik U wel te wijzen op het worsteltijdperk onzer historie, op Prins Willem van Oranje, den vader des vaderlands. op den dapperen Maurits van Nassau, of den stedendwinger Prins Frederik Hendrik?
    Hunne namen te noemen is immers genoeg om ons te herinneren wat zij voor onze vrijheid hebben gewrocht en ons den tol van dankbare hulde te doen betalen. die wij hun verschuldigd zijn.
     of zou het noodig kunnen zjjn U het jaar 1672 te binnen te brengen toen het benarde Nederland steun on hulpe vond bjj den jongen Prins Willem III. later ook Engelands grooten Koning, die ons volksbestaan redde van den ondergang en die ondanks zijn machtigen strijd voor het staatkundig evenwicht in Europa, toch zijn goede stad Breda niet vergat toen rampen haar troffen.

        Doch waar zou ik beginnen of wanneer zou ik eindigen als ik de historiebladen wilde opslaan, waaruit ons immers als van iedere bladzijde tegenblinkt wat Nassau-Oranje voor ons is geweest en hoe de woorden van koning Willem III "Oranje kan nooit genoeg voor Nederland doen" geheel gegrond zijn op de traditie van zijn geslacht.
        Is het dan wel te verwonderen dat in de aloude Baronie een aandrang en behoefte ontstond om naar de mate harer krachten, een eenvoudig teeken op to richten als een mijlpaal op den weg der eeuwen, als een dankbare herinnering aan onze vroegere Heeren en als eene belofte voor de toekomst!
        Wie nam niet gaarne deel aan de commissie voor dat doel ingesteld? Wie schonk niet gaarne eene bijdrage om de uitvoering mogelijk te maken?
        Uit schier alle gemeenten der baronie werden giften ontvangen en op 24 Augustus 1904 toen de vijf eeuwen vervuld waren die ons scheidden van de "blijde incomste" van den eersten Nassau in de Neerderlanden, waren genoegzame fondsen bijeengebracht en kon onder eene spontane uiting van geestdrift voor ons Vorstenhuis het ontwerp van het monument worden goedgekeurd en vastgesteld.
        Zoo word dan dit ontwerp in uitvoering gebracht en geplaatst op historischen grond, het schoone Valkenberg* eertijds het fraaie lustpark onzer Heeren, en thans nog de schoonste parel aan Breda's stedekroon.
        Gebouwd op een voet van het hechtst graniet vertoone dit gedenkteeken zich straks aan aller oog als een "vaste burcht", een zinnebeeld van ons doorluchtig Vorstenhuis, omgeven met de wapenschilden der baronie-gemeenten als een teeken onzer trouw.
        De vijf hoeken en zijden zullen ons doen denken aan de vijf eeuwen, die achter ons liggen: zij bevatten niet alleen het begin in een schoon relief de voorstelling van den blijden Intocht van den eersten Nassau in Breda, doch ook in chronologische volgorde in gulden letteren de namen der opvolgende Heeren tot op dezen dag.
        Op den trans de trouwe wachter. Nassau's fiere leeuw in Hollands gaarde, met opgeheven zwaard het wapenschild der Baronie beschermende en daaronder de oude doch niet veroudorde wapenspreuk: "Ce sera moi, Nassau".
        Moge dan dit gedenkteeken voor ons allen en voor het nageslacht tot in lengte van dagen het symbool zijn onzer liefde en trouw en van onze gehechtheid aan Uwe Majesteit en Haar Huis!
        Uit naam der commissie aan wier zorgen de uitvoering van dit gedenkteeken is toevertrouwd en wier taak straks ten einde is, richt ik thans tot Uwe Majesteit eerbiedig de bede, dat het Uwe Majesteit behagen moge het omhullend doek te doen wegnemen.
                Ik heb gezegd.
        H. M. antwoordde op deze toespraak als volgt:
        Het zal mij bijzonder aangenaam zijn, gevolg gevende aan uw verzoek, dit gedenkteeken te onthullen, het welk herinnert aan de vestiging van mijnen voorzaat, Engelbrecht van Nassau,

in het land van Breda. Ik zie in de oprichting van dit monument een hernieuwde, treffende getuigenis van de gevoelens van aanhankelijkheid van mjjn volk voor mijn stamhuis, die mij tot groote erkentelijkheid stemt.
        Meer dan vijf eeuwen scheiden ons van den dag. waarop de eerste Heer van Breda uit het huis van Nassau zijne blijde „incomste” deed in ons vaderland, eeuwen van geluk voor mjjn geslacht, omdat zjj het sameuvlochton mot liet liof en leed van het Nederlandsche volk, waaraan mijn huis zoozeer verknocht is. Ook in mij leven voort, de gevoelens, die mijn voorvaderen bezielden en het opnieuw geleverde bewijs van de trouw van mijn volk zal mij tot steun strekken bij de vervulling mijner roeping.
        Ik onthul dit monument en spreek den wensch uit. dat het moge bijdragen tot bevestiging van het verbond van Nederland en Oranje.
        Koningin Wilhelmina deed eigenhandig het omhullend doek vallen en toekende, met den Prins, de oorkonde, vermeldende het plechtig feit. en die bestemd was om ingemetseld te worden. De oorkonde gecalligrapheerd op perkament door den Heer P. W. van Gils, Commies ter Secretarie, luidt als volgt:
        In den jare een duizend negen honderd en vijf op den derden Juli is ter dezer plaatse onder de zegenrijke regering en in hoogst-

vereerende tegenwoordigheid van Hare Majesteit Wilhelmina, Koningin der Nederlanden, Prinses van Oranje Nassau, Baronesse van Breda, enz, enz, enz., alsmede in tegenwoordigheid van Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Hendrik der Nederlanden. Hertog van Mecklenburg, enz, enz. enz., Harer Majesteits doorluehtigen gemaal, dit gedenkteeken onthuld, dat de volgende opschriften draagt:
     "Graaf Engelbrecht van Nassau en zjjne gemalin Johanna van Polanon ingehuldigd als Heer en Vrouwe van Breda "24 Augustus 1404.
     "Opgericht ter eere van het Doorluchtig Vorstenhuis Oranje Nassau door de ingezetenen der Baronie van Breda den "24 Augustus 1904."
     Uit den Bredaschen tak van het Edele Huis van Nassau ontsproot Neerlands roemruchtig Vorstengeslacht."
    Deze stichting heeft plaats gehad ter dankbare herdenking van het vijfhonderd jarig bestaan van het Doorluchtige Vorstenhuis als Heeren en Baronnen van Breda en is bekostigd uit particuliere bijdragen van de ingezetenen alsmede uit bijdragen uit de openbare fondsen van de volgende gemeenten, behoord hebbende tot de voormalige Baronie van Breda:
     Breda, Prinsenhage, Oosterhout, Teteringen, Hoeven c. a. Gilze en Rijen, Dongen. Alphen en Riel, Klundert, Willemstad. Steenbergen, Wouw, Roosendaal. Baarle-Nassau. Etten en Leur. Rucphen c. a. Chaam. Rijnsergen, Zundert , Ginneken en Terheijden.
    Het gedenkteeken werd ontworpen door den WelEdele Zeer Geleerden Heer Dr. P. J. H. Cuypers, Architect der Rijks Museumgebouwen en uitgevoerd door de Heeren Cuypers en Co. te Roermond onder leiding der Stichtings-Commissie,bestaande uit ingezetenen der gemeente Breda en de Heeren Burgemeesters der bovengenoemde gemeenten en met medewerking van den Gemeenteraad van Breda.
    Hare Majesteit de Koningin en Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins der Nederlanden, daartoe eerbiedig uitgenoodigd. Bewezen aan de StichtingsCommissie en daarmede aan de geheele Baronie van Breda de hooge eer om de van deze plechtige onthulling opgemaakte oorkonde wel te willen onderteekenen. Handtekening van H. M. de Koningin. Idem van Z. K. H. den Prins. De Stichtingscommissie,