1

GIDS VAN HET GINNEKEN

---

---

WANDELING DOOR HET DORP.

Ik begin op het Marktplein, waar men de groote mooie autobussen ziet, welke u iedere 10 minuten via Baronielaan of via Ginneken door Breda naar het station N.S. brengen.
Om te beginnen wijs ik u midden op het Marktplein de zeer oude pomp, waaruit men vroeger de bewoners van drinkwater voorzag, zomers zelfs gedistribueerd.
Ik ga met u de Kerkstraat in langs RK. Meisjesschool en R.K. St. Laurentius-kerk, verder door Wilhelminastraat, waar aan het ein de het sigarenmagazijn is van den Heer Meeuwissen, bij wien het secretariaat en informatieburaeu is gevestigd.
Verder den hoek om door Prins Hendrikstraat, waar u halverwege de „Wilhelmina Eik” ziet.
Even ga ik linksaf om de Stichting Moederheil te bezien en daarna terug door Prinses Julianastraat.
In deze straat heeft men achtereenvolgens de R.K. Jongensschool, de Openbare School, het Postkantoor en de Montessorisschool.
Ik ga verder recht vooruit door de Emmalaan en zie rechts de Protestantsche Dr. de Visser-school en Huize de Werve, Stichting voor ouden van dagen.
De Werfstraat doorloopende heeft men rechts Hotel Café Restaurant Dennenoord (een heerlijk zitje) en links komt men voorbij Mom, inrichting voor Physische Therapie, terwijl aan de overzijde het kasteel Bouvigne (van 1300) is, thans in gebruik voor socialen arbeid en K.J.V.-werk.
Ik ga over de Duivelsbrug en passeer eerst Mariëndal, een inrichting van de Prot. Kerk, in gebruik als jeugdherberg en voor tentoonstellingen.
Verderdoor ziet men het typische Prot. Kerkgebouw met het citadel-monument, opgericht ter herinnering aan de krijgsbedrijven te Antwerpen 1830—’31 en '32 en ter nagedachtenis van Generaal Chassé (ontwerp H. P. Vogel).
Nu over de Markt, rechtsaf door Raadhuisstraat en passeert men het Raadhuis, terwijl men even verderdoor het groote Ziekenhuis St. Laurentiusgesticht ziet.
Ik ga nu weer terug naar de Markt en laat u nu verder alleen wandelen naar de Bosschen. Dit is heel gemakkelijk.
Op de Markt ziet men een bord met richtingspijlen, welke men slechts te volgen heeft door lanen en dreven, terwijl men tenslotte weer op het uitgangspunt terugkeert.

G. D. VAN DEN BERG Hzn.,
Voorzitter G, Vooruit.

LIGGING DER GEMEENTE.

De gemeente Ginneken en Bavel is gelegen ten Zuiden van Breda en met deze plaats aaneengebouwd. Ze heeft een oppervlakte van ruim 5700 H.A, en ruim 14.000 inwoners.
Ze bestaat uit de drie kerkdorpen Ginneken, Ulvenhout en Bavel (waarvan Ginneken de voornaamste is) en de gehuchten: Overakker; Heusdenhout; Ypelaarseind; Tervoirt; Lyndonk; 80l- en Eikberg, Geersbroek, Rakens, Cauwelaar, Notsel, Strijbeek, Grazen en Galder.
Begrensd wordt ze ten Noorden. door BREDA, ten Oosten. door Gilze en Chaam, ten Zuiden. door België en ten Westen. door BREDA en Rijsbergen.
De rivier de Mark stroomt door de gemeente en tal van beekjes, waarvan de Ley de voornaamste is, vloeien in de Mark.
Twee groote domeinbosschen vindt men er, het MASTBOSCH, bijna geheel uit naaldhout, het ULVENHOUTSCHE BOSCH, meest loofhout.
Wanneer men van Breda komt langs den Ginnekenweg, men de Ley, en men bevindt zich in Ginneken (Oranjeplein).

Autobusdiensten.

Een geregelde autobusdienst verbindt Ginneken met Breda. Lijn B rijdt van station N.S. via Baronielaan naar Ginneken (Markt). Lijn G van station N.S. via Ginnekenweg naar Ginneken (Markt). De A.T.0.-diensten verbin den Breda met Terheyden, Moerdijk en Klundert en met Terheyden, Geertruidenberg en Gorinchem.

Tramwegen.

De Stoomtramweg Mij. verbindt BREDA met Antwerpen, via Princenhage (Liesbosch) Rijsbergen, Zundert, Wern-hout (grens). en BREDA met Willemstad, via Princenhage (Liesbosch), Etten, Oudenbosch, Oud-Gastel, Fijnaart. en BREDA met Oosterhout en Geertruidenberg, Dongen en Tilburg.

Spoorwegen.

Breda is gelegen aan de spoorlijnen: Vlissingen—Roosen-daal—Breda—Tilburg—’s-Bosch—Utrecht en Amsterdam— Den Haag—Rotterdam—Dordrecht—Breda—Tilburg—Eind- hoven Weert—Maastricht. Er loopen tal van treinen, zoo-dat men Breda en Ginneken vanuit alle richtingen des lands spoedig kan bereiken.

DE HOUTVESTERIJ.

DE HOUTVESTERIJ.
door P. M. TUTEIN NOLTHENIUS

Houtvester v.d. Houtvesterij „Breda”.

Ter gelegenheid van het verschijnen van den sden druk van de ~Gids van Ginneken”, voldoe ik gaarne aan het verzoek van de vereeniging „Ginneken Vooruit om eenige korte mededeelingen te doen omtrent de Houtvesterij „Breda ,

wier bosschen deels onder de gemeente Ginneken zijn ge- legen.
De Houtvesterij Breda”, welke een oppervlakte beslaat van 4533 H.A., omvat de Boschwachterijen: Lies-bosch. Dorst, Chaam, TJlvenhoutsch Bosch en Mastbosch.
Speciaal het Ulvenhoutsch Bosch en zeker niet het minst het zoo bekende Mastbosch zijn voor de gemeente Ginneken met haar druk vreemdelingenbezoek van groot belang.
Reeds in onze prilste jeugd leerden wij in de Aardrijkskundeles:
„In de Baronie van Breda zijn gelegen Ginneken met zijn bekende Mastbosch,” Het Mastbosch, dat thans grootendeels met grove den is bezet, heeft niet altijd deze houtsoort gedragen, doch was voor het jaar 1514 loofhoutbosch.
In genoemd jaar gaf de toenmalige Graaf Hendrik van Nassau aan

den Rentmeester Montens (aan wien een gedeelte van het Mastbosch nog herinnert „het Montensbosch”) last, om te onderzoeken of de omstreken van Breda voor den teelt van den grove-den geschikt waren.
De uitslag van het onderzoek bleek gunstig en ter plaatse waar thans het Mastbosch ligt, werd een bezaaiing met grove den uitgevoerd.
Sedert dien heeft niet alleen het Mastbosch, doch de geheele Houtvesterij meerdere generaties grove den gedragen.
Lange jaren zijn de de bosschen rondom Breda en ook het Mastbosch op zeer primitieve wijze beheerd.
Van 1816—1882 behoorde de domeinbosschen in de omgeving van Breda tot de dotatie van wijlen Prins Frederik.
Het algemeen beheer werd vroeger uitgeoefend dooreen Rentmeester, waaronder Plantage-

meesters stonden.
Laatstgenoemden hadden 'onder hunne bevelen de Boschwachters, wien het dagelijksch beheer der bosschen was opgedragen.
Omstreeks 1850 was de betrekking van Plantagemeester vervallen en het technisch beheer werd toen uitsluitend uitgeoefend door Boschwachter.
Die zee zelfstandig, ieder gewoonlijk volgens eigen inzichten te werk gingen. Toen na den dood van Z. K. H Prins Frederik Inspecteur der Rijksbeplantingen (1885) werd belast met toezicht op de bosschen in de omgeving van Breda, kwam er weliswaar eenheid in het beheer, doch het peil ervan werd nauwelijks verhoogd en vaneen slechts eenigszins wetenschappelijk beheer, zooals zulks bij onze Oostelijke naburen al reeds zoovele jaren werd aangetroffen, was geen sprake, fn 1890 werd aan den toenmaligen Rentmeester een hoschbouwkundige toeqevoegd (A. T. VAN SCHERM-BEEK) en vanaf dit oogenblik werden belangrijke wijzi- gingen in het beheer gebracht.
Uit de jaren 1890—’99 dateeren dan ook de vele proeven van onderbouw, onder- zaaiïng, enz., welke voornamelijk in de Boschwachterijen Lies-, Mast- en Ulvenhoutsch Bosch ziin genomen.
Mogen meerdere van de door den Houtvester VAN SCHERMBEEK genomen proeven tot mislukkinqen hebben geleid, zoo valt niet te ontkennen, dat hij als de man is te beschouwen. die het boschwezen in Nederland in nieuwe banen heeft gevoerd.
In Augustus 1890 werd het Staatsboschbeheer ingesteld waarbij de bosschen en de voor boschcultuur bestemde gronden van de Rentambten Breda en Oosterhout vereenigd werden tot de Houtvesterij „BREDA’ .
Sindsdien is er naar gestreefd de verwildering van den bodem en den daarmede betrekking houdenden achteruitgang van de bestaande opstanden te stuiten.
Sedert de instelling van het Staatsbosch-beheer is er voorts ernstig naar gestreefd om den bodem te verbeteren, teneinde ook in de verre toekomst de cultuur van den grove-den mogelijk te maken, terwijl voorts de noodige aandacht aan betere methoden van dunning en in het leven roepen van jonge culturen is geschonken.
Hiertoe ziin groote oppervlakten onderzaaid en onderplant met diverse loofhout-soorten, waaronder de Amerikaansche eik en de tamme kastanje op den voorgrond treden.
Door deze onderplantingen heeft het bosch in bekoring voor den vreemdeling veel gewonnen, hetzij in het voorjaar, wanneer het teere groen der onderplanting ontluikt, alsmede in den nazomer, wanneer de schakeerinoen van rood tot purper van het Amerikaansche eikeblad een harmonisch geheel vormen met de noudqeel getinte kastanjebladeren.
Door den onderbouw is het een zijdige karakter in het Mastbosch verdwenen.
Langzamerhand zien wijde bodemflora in rijkdom toenemen, terwijl hetzelfde van de fauna gezegd, kan worden. Niet minder dan het Mast-bosch lokt ook het Ulvenhoutsch Bosch, dat zich ten Oosten van het dorp Ginneken uitstrekt, tot een bezoek uit. Bedoeld boschcomplex is qrootendeels met loofhout bezet, terwijl de bodemflora om haar groote verscheidenheid en rijkdom in het geheele land bekend is, Een bijzonder schilderachtig beeld bieden in het voorjaar de duizenden anemonen, die als witte sterretjes met gouden hartjes den boschbodem bedekken.
Maar ook de zomer en niet minder de herfst, waarin een rijkdom van paddestoelen den bodem siert, lokt tot bezoek.
Ginneken mag zich dan ook gelukkig prijzen, dat de bovengenoemde boschcomplexen eigendom van den Staat der Nederlanden zijn, zoodat ook in de verre toekomst het behoud van deze bosschen voor het Nederlandsch publiek als veilig is te beschouwen.

MIDDENSTAND EN VREEMDELINGENVERKEER.

door j. A. M. MEEUWISSEN
Voorzitter K. Middenstandsver. ..DE HANZE”
Secretaris V. V. V. „GINNEKEN VOORUIT”.

Ginneken kan met voldoening zien op een gezond vereenigingsleven op allerlei gebied en het kan dan ook niet anders of de twee belangrijkste vereenigingen welke zich op zeer verschillend terrein bewegen, maar welker belangen toch parallel gaan, zijn op een nauwe samenwerking met elkaar aangewezen.
Het mag dan ook van belang geacht worden, dat de belangrijkste bestuurs-functies in beide vereenigingen in eene hand zijn, zooals in Ginneken het geval is.

Waar het op den weg van onze V.V.V. ligt, den vreemdeling het verblijf in onze schoone omgeving te veraangenamen, mogen onze Middenstanders niet nalaten hunne beste krachten te wijden aan de materieele behoeften van de hier vertoevende vreemdelingen.

Ginneken kan trotsch zijn op het bezit van een zeer goeden Middenstand, welke zich beijvert in allerlei branches te brengen, wat ineen kleinere plaats als Ginneken billijker wijze verwacht kan worden.
Naast de vele Bouwbedrijven, bezit Ginneken een winkelstand welke een sieraad is voor onze schoone gemeente en die aan de meest uiteenloopende verlangens kan voldoen.

WANDELINGEN.

In het Mastbosch zijn door de vereeniging verschillende wandelingen aangegeven door pijltjes;
een verklaring hiervan vinden we op de markt, aan de ingangen van het bosch over de Baronielaan, tegenover het hotel „Mastbosch” en in de Bouvignedreef tegenover „IJsvermaak.” Deze wandelingen zijn zoodanig gekozen, dat men de mooiste gedeelten ontmoet en worden daarom bijzonder aanbevolen.
Let wel! Men doe elke wandeling ook eens in tegengestelde richting en het genot wordt verhoogd, minstens vernieuwd, zoowel door het verschil in belichting (gaan tegen de zon in of met de zon mede!) als door het verschil van uitzicht vóór zich!
Bij een herhaling in dezelfde richting kieze men een ander deel van den dag ter wille van het verschil in belichting door den anderen stand der zon!

I. Ginneken (1.15 uur).
L. = links, R. = recht s. Markt, Kerkstraat, (~St. Laurentiuskerk”), Wilhelmina-straat, Oranjeplein, Prins-Hendrikstraat, Nassauplein, Prinses-Julianastraat, (schuin over Postkantoor) Postlaan, L, Raadhuisstraat, (Raadhuis), terug naar Markt; voorbij Ned.
Herv. kerk (er vóór: „Citadel-monument”); naar Brugstraat, Duivelsbrug (over de Mark); Boschlaan, L. Baronielaan.
Even voorbij het verbreede gedeelte (Engelbert van Nassau- plein) R. Grazendonkstraat; naar Ginnekenweg terug naar de Markt.

II. Mark (1 uur).
Markt, Boschlaan, L. Meerselsche dreef (kasteel Bouvigne”), bij eerste bocht der dreef: 2e oprijlaan boerderij; daarin R. zijpad n. voetbrug over de Mark (panorama!);
dan voetpad en breede laan naar gehucht Éieberg, daar L. lllvenhoutsche laan. Uitzicht, vooral L. en L. achter. Langs Electr. Centrale en Waterleiding, R. St. Laurentiusgesticht, ook „Gasthuis” genoemd: ziekenhuis en woonpension, naar Raadhuisstraat, Markt.

III. Mark (1 Yi uur).
Te voet naar Ulvenhout tot R. Kerkpad (langs tuin van slagerswoning); na een bocht: L. een breed zandpad; bij eerste kruising R, later L. een pad, dat leidt naar loopbrug (over de Mark; uitzicht!) verder door weidehek met tourniquet en schuins R. voorbij boerderij naar L, breeden zandweg, daarna R. Meerselsche dreef langs R. Sportpark, Tuchtschool,

„Bouvigne” en ~Ijsvermaak”, R. Boschlaan, Brugstraat, Markt.

IV. Mastbosch (600 H.A.; café „Boschwachter" verlof).
Markt, Brugstraat, Boschlaan en vandaar L. het bosch in en dan dolen! Dat dolen kan verscheidene malen worden herhaald, bijna zonder dat men dezelfde dreven of paden betreedt en waarbij men het bosch telkens op een ander punt kan ingaan en verlaten.
Men volge ook eens qeheel de vier „Eeuwige laantjes” en vergete o.a. met de Zeven Heuveltjes”, de Bouvignedreef en de Lange dreet;
deze laatste is vooral in October eenig mooi met haar zoo kleurrijke Amerikaansche eiken!
Zeer fraai zijn ook: Huisdreef, Stouwdreef, Helledreef, Frederiksdreef Zeven-win dendreef, Goordreef, Oude Postbaan, Verlengde Lange

dreef, Fransche dreef (= deel straatweg naar Princenhage), benevens tal van paden en paadjes! Wielrijders letten goed op de verbodsborden!

V. Ulvenhoutsche bosch en St.-Anna-bosch (samen 500 H.A.; café „Faisanterie” met „verlof”; Rotterdamsche Gezondheidskolonie”) Naar Ulvenhout, (St. Laurentiuskerk, ook inwendig zeer mooi!
tot L, één der vier wegen naar het Ulvenhoutsche hosch, Nieuwe dreef en dan in de bosschen dolen!
Velen geven het Ulvenhoutsche en St.-Annabosch zelfs de voorkeur boven het Mastbosch en het Liesbosch, of-schoon men door de vele greppels er niet zoo dwars onder de boomen door kan wandelen, doch zich tot de dreven en paden moet beperken;
deze zijn o.a. in I. Dankdreef, Torendreef, Acaciadreef, Prinsessepad (Prinses-Juliana-eik 1909), Huisdreef (eender prachtigste beuken- lanen van ons land!), Buntdreef, Kruisdreef, Strikken-dreef, Kerkdreef, Kroningspad, Esschendreef; in 11. Anna- dreef, Royale dreef, Broekdreef, Beukendreef, Valkenburg- sche dreef, Berkendreef.
Het St.-Annabosch sluit aan bij 111, het Nieuwe bosch en dit weer bij IV het Prinsenbosch!

VI, Bavel en Bavelsche heide, richting ongeveer Noord-Zuid (2,15 uur)

Markt, Raadhuisstraat, L. Bavelsche laan, bij melkfabriek, R Bavel, Aan het eind van dit dorp leidt R. het tweede voetpad voorbij de school, langszijde het laatste huis, de Bavelsche heide op;
bij dwarsweg R. tot eerste paadje L. dat voert naar sparrenbosch;
dit door en dan in de richting van den, thans op grooten afstand zichtbaren brandtoren bij „Faisanterie” van het Ulvenhoutsche bosch, al dolend over de steeds schoone heide.
Daar sommige gedeelten laag en bij regen zeer drassig zijn, volge men bij niet flinke droge wegen, vanaf het sparrenbosch:
L. breeden zandweg (verderop langs L. sparrenbosch) tot R. dwarsweg die leidt naar het Ulvenhoutsche bosch. Te voet naar Ginneken.

VII. Bavelsche heide, richting ongeveer West-Oost
(3 uur; slechts bij droge wegen!)
Markt, Raadhuisstraat, L. Bavelsche laan, R. Gilzeschebaan (= eersten zandweg voorbij „Eigen weg Wolfslaar , dezen zandweg steeds volgen (L. gehucht Roosberg, aan zijweq Veenstraat;
R. Roosbergsche Tiend, laag gelegen deel der heide, thans goeddeels bouwland) tot eersten dwarsweg voorbij L. gehucht Eikberg;
dan R. langs dezen breeden weg (R. op eenigen afstand: boerderij „Woestenbergsche Hoeve naar Royale dreef, van hier R. naar Ginneken.

VIII. Annaville (2% uur van Ginneken)
Naar Ulvenhout tot L. Nieuwe dreef, te voet deze in tot R Prinsesseoad, dat leidt naar Huisdreef (aan het eind ...Faisanterie”, zie Wand, 5!) die verlengd wordt door Koloniedreef;
bij „Rotterdamsche Gezondheids-kolonie , lanqs dat gebouw en steeds den breeden zandweg volgen
voortbij? achterhek „Aana-ville' (toegang verboden!)
tot splitsinq; daar L. tot dwarsweg, dan R. eerst zand- later straatweg.
Dan R. dien straatweg voorbij voor hek „Annaville" tot R. zijweg;
deze leidt weer naar de Rot. Gez.-kol.”;
van daar langs Kolomedreef en L. Kerkdreef met bocht naar Steenstraat;
deze leidt weer R. naar Ulvenhout en Ginneken.

IX. Hondsdonk.
Eerst naar eindpunt Ulvenhout;
le splitsing (eind dorp-straat).
R. en dan steeds den macadamweg de 2e splitsinq. L. den weg naar Chaam tot R.
ee • (de naam „Lugtenburg” staat er thans niet meer op), door dit hek naar oud heerenhuis en boerderijen.
deze: voorbij. L- over een vonder het prachtige landgoed .Hondsdonk op en dan genieten van de verrukkelijkste natuur tafereelen: bloemenweelde, boom- en waterpartijen vergezichten, enz.!
(Honden en rijwielen verboden;
'men geve ze in bewaring aan de boerderij.
Terug: Langs oprijlaan bij het heerenhuis „Hondsdonk naar Chaamschen weg en L. in 50 min. naar eindpunt
Ulvenhout. (Tegenover de oprijlaan is die van „Valkenburg”; geen vrije wandeling!).
Wielrijders! De Chaamsche weg is een Provinciale weg vanaf 2e splitsing, men denke dus om een rijwielkaart.

X. Schele brug (2,5 uur).
Naar eindpunt Ulvenhout; dan naar splitsing dorpstraat, daar R. naar 2e splitsing en dan R. Strijbeekschen klinkerweg tot R. keiweg (gehucht Notsel); keiweg op, die door prach- tig natuurschoon voert: L. en R. woeste heide, boschjes, bebouwde akkers, bij hoog water ook „vennen !
Even voorbij de „Schele brug” over de Mark (uitzicht!)
wordt, thans nog, de kei- een zandweg (jonge-beukenlaan), die naar de Meerselschedreef leidt; dan R. langs dezen zeer mooien boschweg naar Ginneken terug.
Bij het eerste bordie L. (vanaf den zandweg geteld) met opschrift ..Verboden voor militaire oefeningen”, ga men even links af een kleine hoogte op: panorama!

XI. Galdersche heide.
Langs Meerselsche dreef tot „De 3 Zwaantjes , boerderij, tevens eenvoudig café 10 min. verder: „St. Jacobuskapel van vóór 1512);
daar R. de Galdersche heide op en dan dolen!

De volksgezondheid in Ginneken is buitengewoon gunstig, en van algemeene bekendheid. De sterftecijfers zijn bijzonder laag.
in de jaren 1920—1932 waren voor Ginneken het inwoners- tal en sterftecijfer als volgt:

De ligging van de gemeente op zandbodem, de niet met fabrieksrook bezwangerde, doch van boschgeuren doortrokken, buitengewoon versterkende en reine lucht, zijn omstandigheden die de volksgezondheid zeer gunstig beinvloeden.
De volksgezondheid wordt bovendien door het gemeentebestuur uitermate behartigd.
Wij wijzen op de gem. reinigingsdienst (autodiensten), moderne rioleeringen;
het gem. bouw- en woningtoezicht;
schoonheidscommissie, gezondheidscommissie.
Geneeskundige hulp: Practizeerende geneesheeren:
E. M. Gommers, Prinses Julianastraat 2, Telef. 2606.
J. Wynbrans, Raadhuisstraat 8, Tel. 3461.
W. A. G Loomans, Ulvenhoutschelaan 5, Tel. 5215.
J. C. Mom, Boschlaan 2, Tel. 2512.

Apotheken:

Door de Bredasche apothekers zijn bussen geplaatst, ten behoeve van den receptendienst.
Drogisten:
}. A. Gouverneur, Wilhelminastraat 79.
W. M. van Eikeren, Wilhelminastraat 6.

Het "Wit-Gele Kruis"

afdeelingen Ginneken, Bavel en Ulvenhout, verleenen aan hare leden hulp bij het verplegen van zieken, verstrekken verplegingsartikelen in bruikleen, De afdeeling „Ginneken” verleent bovendien, tegen matige vergoeding, hulp en verpleging aan kraamvrouwen en beschikt, ten dienste der zuigelingenverpleging overeen Consultatiebureau, waar kosteloos medische adviezen worden verstrekt.
Dit bureau, Postlaan 6—B, is iederen Donderdag geopend van 2 tot 3 uur. Voorts strekt de afd. „Ginneken haar zorg uit voor de t.b.c.-lijders en hunne gezinnen over de geheele gemeente.

Rust- en Herstellingshuizen: St. Laurentiusgesticht (ziekenhuis, gasthuis en woonpen- sion)
Ulvenhoutsche laan 13, Tel. 2562.

Chr. Tehuis voor Ouden van Dagen, Huize de Werve, Chasséstraat 22, Tel. 5201.
Stichting Moederheil, Valkenierslaan 5, Tel. 3412.

Verloskundige kliniek voor gehuwde en ongeh. moeders.
Afz. afdeelingen voor gehuwden. Verpleging door Eerw.
Zusters. Tehuis voor kin deren tot het 7e jaar. Aanvragen te richten aan het secretariaat, Valkenierslaan 5 of tot den Geneesheer-Directeur, Dr. A. B. C. van Dijck.

Geneeskundige badinrichting en herstellingsoord. Tel. 2512
Naast de Duivelsbrug vindt men het Hotel Duivelsbrug, dat thans is ingericht tot Badhotel met annex een Inrichting voor Physische Therapie.
De Inrichting voldoet aan alle eisch van hygiëne en comfort.
Een kuur wordt aanbevolen in gevallen van reconvalescentie, algemeene lichaamszwakte, stofwisselingsziekten (jicht, diabetes, vetzucht enz.), aandoeningen van het maag-darmstelsel, zenuwstoornissen, rheumatisme en aandoeningen van de ademhalingsorganen.
Er bestaat gelegenheid tot het ondergaan van Electrische behandeling.
Faradisatie, Galvanisatie, Flanklinisatie, Vier-cellenbad Hydro-electrische baden.
Diathermie, Hautefre-aucnce, Hoogtezon, Sollux, Kooldraadiicht- en Koolzuurbaden Massage, Electrovibratie, Rust- en arbeidskuren, Gymnastiek, Licht- en Luchtbaden, terwijl er speciaal de Hydrotherapie (o.a. de Kneipp-kuur) in haar geheelen omvang toepassing vindt.
in den tuin der Inrichting is gelegenheid voor rust- kuren, terwijl voor lichamelijke, juist gedoseerde spieroefening gezorgd wordt door het doen van lichte gymnastiek, arbeid, of door het maken van wandel- of fietstochten in de mooie omgeving.
(Het Badhotel ligt aan den ingang van het ruim 600 H.A. groote Mastbosch).
Met de aan het Badhotel behoorende roeibootjes bestaat gelegenheid tot roeien of visschen in het langs den tuin van het Badhotel stroomende riviertje „de Mark”.
Het Badhotel munt uit door gezellig interieur en huiselijke behaaglijkheid.
in de conversatie-zalen, lees-, muziek- en billardkamer is gelegenheid tot ontspanning.
Ook zij, die een rustig, aangenaam verblijf wenschen, zonder echter geneeskundige behandeling te behoeven kunnen in BAD Wörishofen hun intrek nemen.
Voor de opname van zwaar zieken is de Inrichting niet bestemd, terwijl ook storende patiënten en lijders aan tuberculose niet worden opgenomen.
Het Badhotel is voorzien van centrale verwarming, terwijl alle slaapkamers voorzien zijn van warm en koud stroomend water.
De Directie is op aanvrage gaarne bereid prospectus toe te zenden,
Geneesheer-Directeur:
Dr. J. C. Mom, arts.

ONDERWIJS

Bij de bepaling tot vestiging ineen gemeente is de hoedaniqheid van het onderwijs voor vele ouders van beslissenden invloed.
In Ginneken beantwoordt het peil van het onderwijs, alsmede de inrichting der schoolgebouwen aan de gestelde eischen
Voor het volgen van gymnasiaal of middelbaar onderwijs is in het nabij gelegen Breda ruimschoots gelegenheid;
voor iedereen is keuze. Scholen in de gemeente Ginneken en Bavel:
Lager Onderwijs: Openbare Lagere School, Prinses Julianastraat, Ginneken.
R.K. Jongensschool „St. Laurentius”, Prinses Julianastraat, Ginneken.

R.K. Meisjesschool, Kerkstraat, Ginneken.
School voor Christelijk Onderwijs voor Breda en omstreken (Dr. de Visserschool), Seeligstraat, Ginneken.
R.K. Jongensschool te Ulvenhout.
R.K. Meisjesschool te Ulvenhout.
R.K. School voor jongens te Bavel.
R.K. Meisjesschool te Bavel.
R.K. School voor jongens en meisjes te Heusdenhout.
R.K. School voor jongens en meisjes te Galder.
Bewaarscholen: R.K. Bewaarscholen te Ginneken (Kerkstraat) Ulvenhout en Bavel.
Montessorischool, Pr, Julianastraat, Ginneken.
Protestantsche Bewaarschool, Rozenlaan, Ginneken.
Overige: Patronaatsteekenschool, Prinses Julianastraat, Ginneken.

Hooger Onderwijs:

Bisschoppelijk Klein Seminarie van het Bisdom Breda te Ypelaar.
Het noviciaat der Paters H.H. Harten.
Middelbare School voor Sociale Bedrijfsleiding. Bouvigne.

OPENBARE DIENSTEN.

Gem. Ginneken en Bavel. Gemeentehuis: Raadhuisstraat, tel. 4171.
Burgemeester: Jhr. Mr. Th. E. Serraris.
Spreekuur ten gemeentehuize op alle werkdagen, uitge- zonderd Vrijdag van 10—12 uur v.m. (telef. partic. 3824).
Wethouders: J. H. v. Mierlo en J. H. Oomen.
Gemeente-Secretaris: A. G. Bastiaansen.
De gemeente-secretarie is gevestigd ten gemeentehuize, en voor het publiek geopend alle werkdagen des v.m. 9 tot des n.m. 12J/2 uur.
Het bureau voor den Burgerlijken Stand vgn 10—12 uur v.m. Gemeente-Ontvanger: J. A. J. Beljaars.
Het kantoor van den ontvanger is gevestigd ten gemeente- huize en voor het publiek geopend op Dinsdag en Vrijdag des v.m. van 9—12 uur.
Bureau voor Openbare Werken.
Bureau voor Bouwt- en Woningtoezicht.
Bureau voor Politie.
Deze bureaux zijn gevestigd ten gemeentehuize.

Behalve de agenten van politie te Ginneken, zijn voor Ulvenhout, Bavel en Heusdenhout, veldwachters gestation- neerd.
Voor de onderscheiden diensten ten gemeentehuize zich te wenden tot den gemeentebode.
Brandweer. Ingeval van brand opbellen telef. no. 4424.

Gemeentelijk Water- en Electriciteitsbedrijf.

De gebouwen en kantoren der waterleidina en van de electrische centrale zijn gevestigd ban de Ulvenhoutsche laan 47. Telefoon 3353.
Voor het publiek geopend van 9—12 v.m. en van 2—5.30 n.m. De levering van qas heeft, krachtens svereenkomst plaats door de gemeente Breda.
Voor inlichtinqen enz. zich te wenden tot den dienst der gem. licht- bedrijven Breda (Prinsenkade).

EEREDIENST.

R.K, St. Laurentiuskerk. Kerkstraat (gebouwd onder architectuur van Dr. Cuypers en Stuvt), in 1902 newijd.
is in- en uitwendig een bijzonder artistiek qebouw.
Voor het kerkqebouw het H Hart-monument, onthuld en qeintroniseerd 25 juli 1926.
(Ontwerp P. Bilsen.
Architect, Ginneken: het beeld werd vervaardigd door Aug. Falise, Wageningen)
De H. Missen geschieden op Zon- en Feestdagen te half 7. 8 en 10 uur. Des namiddags 5 uur Lof.
Op de werkdagen H. Missen om 7, half 8 en 9 uur.

Ned. Hervormde Kerk. Markt.
Fen historisch monument, in 1928/29 geheel gerestaureerd.
Voor de kerk het Monument ter éere onzer landgenooten, die in 1832 bij de verdediging der citadel van Antwerpen zijn gesneuveld;
met er voor het Graf van Generaal Chassé.
De diensten geschieden op Zon- en Feestdagen des v.m. 10 uur.

R.K Brigittakerk te Bavel,
De H. Missen op Zon- en Feestdagen te 7 en 10 uur; op werkdaqen te half 7 en 7 uur.

R.K. St. Laurentiuskerk te Ulvenhout.
De H. Missen on Zon- en Feestdagen te 7 en 10 uur; op werkdagen te half 7 7 en 7 uur.

R K Kapel in het St. Laurentiusgesticht.
Ulvenhoutsche laan Toegang voor iedereen op Zon- en Feestdagen. De H Mis om 9 uur, het Lof om 5 uur.

RK. St. Jacobuskapel te Galder:
St Armakapel te Heusdenhout en St. Hubertuskanel te Strijbeek.
Bijzondere, karakteristieke monumenten.
Voor den eeredienst buiten gebruik oesteld, Voor andere godsdienstige gezindten of richtingen kunnen we verwijzen naar Breda.