BAVEL.info

KERKSTRAAT EN KERRKEIND

Bavel-Kerkeind (gehucht)

D e historische kom van Bavel, ook wel Kerkeind genoemd is een wat dichter bebouwd straatgedeelte met een in 1488 gebouwde kerk aan de zuidzijde en de voorganger ervan ver voorbij de noordzijde. Kerkeind is vernoemd naar de parochiekerk die tegenwoordig op z'n derde locatie staat. De eerste kerk van Bavel, vermoedelijk een 13e eeuwse kapel, lijkt aan het begin van de Dorstseweg gestaan te hebben, dus volledig buiten het huidige dorp. Op het eind van Middeleeuwen, in 1488, werd de tweede kerk een eind naar het zuidoosten gebouwd, daar waar nu nog een kerkhof ligt. Die kerk, gewijd aan de H. Brigida zou vierhonderd jaar dienst doen. Niet alleen voor de katholieken, maar ook voor de protestanten die er na het eind van de Tachtigjarige Oorlog het bezit van kregen.

Ontwikkeling van beide Kerkeinden

T egen de zuidkant van het kerkhof bij de kerk van 1488 werd al snel een school gebouwd. In 1532 stonden er ten noorden van de kerk twee boerderijen, waarvan er een in 1575 een herberg (De Valk) was. In 1603 was dit een lege hofstad, waarop in 1616 de eerste pastorie van Bavel gebouwd werd. Of er voor 1488 al huizen of boerderijen stonden nabij de toen gebouwde kerk, is onzeker. De beide 'hoofdnederzettingen' van Bavel telden in de 19e eeuw respectievelijk twaalf en acht huizen en hoeven. Veel stelde dat dus niet voor....... In 1884 werd de kerk vervangen door de huidige kerk aan de overkant van de straat.

Naamgeving Kerkeind

"K erkeind" zou de kom van het dorp aanduiden."Eind" betekent hier dus niet "uiteinde", maar eerder "plaats of oord" alhoewel dat toch ook in de betekenis blijft van "aan de rand van" Mogelijk verkijken we ons op de middeleeuwse dorps­structuur van Bavel en bleef men een nederzetting (de huidige kern dus), die in het perspectief van vóór 1484 een typisch afgelegen "Eind" was, ook na de verhuizing van de kerk daar naar toe "Eind" noemen maar dan met het voorvoegsel "Kerk"

Het Kerkepad

De naam Kerkstraat komt in de publicatie over de toponiemen van Ginneken en Bavel van de toponymist Chr. Buiks niet voor. Buiks geeft wel heel wat vermeldingen van de naam Kerkeind van de zestiende tot en met de achttiende eeuw.
Eind is volgens hem een veel voorkomend element in gehuchtnamen. Het Kerkeind was identiek met de kom van Bavel, dus met de huidige Kerkstraat plus het Kerkeind. Eind heeft volgens Buiks hier niet de betekenis van uiteinde, maar volgens hem eerder van plaats, oord. Met de kerk is waarschijnlijk de kerk bedoeld van vóór 1484.
De naam Kerkstraat is dus waarschijnlijk pas ontstaan in 1947, toen ook in Bavel officiële straatnamen werden ingevoerd. Het plein rond de kerk wordt in de volksmond het Kerkplein genoemd, maar dit is geen officiële naam.

De historisch-geograaf

Karel Leenders duidt de huidige Kerkstraat in Bavel aan als het Kerkeind, de straat die de omgeving van de kerken van 1488 en 1884 verbindt met de omgeving van de schuurkerk.

De oude kerk

De parochie van Bavel werd samen met die van Ginneken in 1317 los gemaakt van de moederkerk in Gilze. Toen al moet er in Bavel een kerkgebouw gestaan hebben. In de vijftiende eeuw had het reeds een toren met een klok en vier altaren.
Deze eerste kerk stond aam de Dorstseweg, iets ten noorden van de Kluisstraat. In 1484 brandde deze kerk af. Er werd toen een nieuwe kerk gebouwd op de plaats van het huidige kerkhof aan de Kerkstraat. In 1648 moesten de katholieken de kerkgebouwen overdragen aan de protestanten als gevolg van de Vrede van Munster.
Dit verdrag, dat gesloten werd tussen Spanje en de Republiek der Verenigde Nederlanden, maakte een eind aan de Tachtigjarige Oorlog.
De Nederduits Gereformeerde kerk werd erkend als de staatskerk van de Republiek en de goederen van de rooms-katholieke kerk kwamen aan de overheid.

Schuilkerken

De rooms-katholieken moesten tot 1795 gebruikmaken van 'schuilkerken'. Ze mochten kerkdiensten houden, maar niet in gebouwen die aan de buitenkant als kerk herkenbaar waren.
De katholieken van Bavel betrokken een schuurkerk op het terrein van kasteel IJpelaar. De oude kerk van Bavel raakte in verval. In 1743 werd een nieuwe schuurkerk gebouwd op de hoek van de Kerkstraat en het Kerkeind.
In 1809 werd de oude kerk weer een katholieke kerk. In 1855 werd door de bisschop van Breda niet de Heilige Brigida, maar Maria aangewezen als patrones van de parochie van Bavel.

De ‘nieuwe kerk’

In 1887 werd een nieuwe kerk gebouwd, de Kerk van Onze Lieve Vrouw ten Hemel Opneming (Maria Hemelvaart), tegenover het oude kerkhof, op de hoek van de Kloosterstraat en de Brigidastraat, ontworpen door de bekende neogotische architect J.J. van Langelaar. De kerk staat op de monumentenlijst.
De redengevende omschrijving op de monumentenlijst luidt ‘neogotische kruisbasiliek met westtoren, geïnspireerd op de rijpe Franse gotiek’.
Het sfeervolle kerkhof tegenover de kerk, overschaduwd door grote bomen, duidt nog steeds de oude locatie aan van de vorige kerk. Op het kerkhof zijn nog talrijke oude grafzerken te zien (onder andere van de bewoners van het landgoed Kleine IJpelaar) en nog een aantal mooie grafkruisen.

Naamgeving Bavel

IDe naam Bavel zou afgeleid zijn van "Bavo" en "Lo": Het bos van Bavo, waar we eerder aan een eigennaam moeten denken dan aan een link met bijvoorbeeld eigendommen van de St. Baafsabdij te Gent. De naam komt het eerst voor in een officieel document uit 1299. Dat stuk, opgesteld in mei van het jaar 1299, ging over de verdeling van inkomsten uit de parochie Gilze. Niet alleen de pastoor van Gilze had er mee van doen, maar ook de abdij van Thorn. Onderwerp van discussie waren onder andere het recht om een tiende deel van de oogst van Bavel, Tervoort en Lijndonk te mogen innen.

Dorp, dorpsgemeenschap en parochie

IVoor zover we weten, is het latere dorp Bavel nooit een echte dorpskern geweest. Het is een typisch voorbeeld van een gehuchtenzwerm, waarvan de bewoners samen een dorpsgemeenschap vormden. Dat patroon was heel algemeen op de Brabantse zandgronden. De mensen woonden hier in gehuchten als Kerkeind, Tervoort, Lijndonk, Lage Aard, Bolberg, Eikberg, IJpelaar, IJpelaarseind en bij de kerk. Bijna al die gehuchten bestonden uit een zwerm boerderijen en huizen zonder een echte aaneengesloten concentratie van woningen.

Samenvattend dus is er een Kerkeind-noord en een Kerkeind-zuid waarbij de kerk uiteindelijk in Kerkeind-zuid terechtkomt. De reden van die verhuizing? Bavel was zoals gezegd niet meer dan een reeks van buurtschappen waarbij de meer zuidelijker gelegen buurtschappen zoals Eikberg, Bolberg en Roosberg zich misschien sterker ontwikkelden en dat het daarom interessant was om een nieuwe kerk verder naar het zuiden te bouwen. Van oorsprong was de oudste kapel misschien meer gericht op Tervoort en Lijndonk en IJpelaar. De naam Bavel stond dus niet voor een dorp maar voor de oude parochie èn de dorpsgemeenschap.

Bron erfgoedweb.breda.nl
en Brieven van Paulus